2000-ci ilin Dotkom böhranı yenidən gündəmə gəlib: Tarix təkrarlanırmı?

90-cı illərin sonu texnologiya dünyası üçün həyəcanlı bir zaman olaraq yadda qalmışdı. Belə ki, bir tərəfdən internetin yayılması, digər tərəfdən Apple və Amazon kimi şirkətlərin yüksəlişi ilə Silikon Vadisi birdən ABŞ-ın ürəyinə çevrilmişdi. Əslində bu vəziyyət investorların diqqətindən yayınmadı və pul Silikon Vadisinə doğru axmağa başlayıb. 1995-2000-ci illər arasında NASDAQ fond bazarına investisiyalar 800 faiz artsa da, internet şirkətlərinin dəyəri də inanılmaz sürətlə artıb. Lakin bütün bu bum qeyri-real gözləntilər üzərində qurulmuşu. Analitiklər isə indi 2000-ci ilin məşhur Dotkom böhranı ilə yenidən qarşılaşa biləcəyimizi iddia edirlər, burada isə əsas rol süni intellektin olacaq.

Qeyd edək ki, 2000-ci illərdə bu sərmayələrin qaytarılmasının ilkin olaraq düşünüldüyü qədər yüksək olmayacağını başa düşmək üçün bir neçə il lazım olmuşdu, sonda isə hər kəs reallıq ilə üzləşməli oldu. 2020-ci ilin martında getdikcə şişirdilmiş Dot-com balonunun partlaması yüzlərlə şirkətin iflasına səbəb oldu və ABŞ-ı qısamüddətli maliyyə böhranına doğru apardı. 90-cı illərin sonlarında internet şirkətləri ətrafında yaranan həyəcanla bu gün süni intellektlə bağlı oxşar həyəcan görürük. ChatGPT-nin işə salınması ilə başlayan süni intellekt bumu süni intellektlə əlaqəli şirkətlərə trilyonlarla dolların köçürülməsinə səbəb olub. Hətta Bu partlayış bir çox şirkətin, xüsusilə Nvidia-nın dəyərini yüksəltsə də, texnoloji ehtiyatların ümumi dəyərində də böyük artım olub. Məhz bu səbəbdən 2000-ci illərin DotKom köpüyü olaraq bilinən böhran bu günlərdə tez-tez xatırlanmağa başlanıb.

Dünyanın ən məşhur investorlarından biri olan Uorren Baffet bu yaxınlarda öz investisiya fondu Berkshire Hathaway tərəfindən nəzarət edilən aktivlərin əhəmiyyətli bir hissəsini nağd pul və xəzinə istiqrazlarına çevirib. “Hazırda bəzi səhmlər real dəyərlərindən qat-qat yüksəkdir” deyən Baffet, birjaya investisiya qoymaq əvəzinə pulunu saxlamaq qərarını izah edib. Warren Buffet, süni intellektdəki son partlayışın səhmləri həddindən artıq şişirtdiyini düşünən yeganə investor deyil. Bazarları yaxından izləyən ekspertlər də bu məsələdən narahat görünür. Bu, həm ABŞ iqtisadiyyatının, həm də texnologiya dünyasının gələcəyi ilə bağlı suallar doğurur. Xatırladaq ki, Dotkom köpüyü partlayanda ən çox zərbə alan məhz Silikon Vadisi olmuşdu.

Əgər bu gün oxşar dot-com böhranı baş versəydi, ABŞ iqtisadiyyatı üçün nəticələr o dövrdəkindən çox daha dağıdıcı olardı. Çünki texnologiya şirkətləri bu gün ABŞ iqtisadiyyatının onurğa sütununa çevrilib. Xüsusilə, Apple, Microsoft, Alphabet (Google), Amazon, Nvidia, Meta və Tesla kimi tanınan Möhtəşəm Yeddilik. S&P 500-ün 30 faizindən çoxunun asılı olduğu bu texnologiya nəhənglərinin tənəzzülü bütün ABŞ iqtisadiyyatını və təbii ki, ondan asılı olan qlobal bazarları da aşağı çəkə bilər. Xüsusən də nəzərə alsaq ki, Çin iqtisadi hegemonluq baxımından ABŞ-ı əvəz etmək üçün qanadda gözləyir. Dotkom köpüyü barədə daha ətraflı məlumat almaq üçün keçid edə bilərsiniz.

2000-ci ilin Dotkom böhranı yenidən gündəmə gəlib: Tarix təkrarlanırmı? xəbəri ilk olaraq Tedroid saytında yayımlanmışdır. Əsl mənbə bu saytdır.